You are currently viewing KROCIONOGI, ICH ŻYCIE, SZKODLIWOŚĆ I ZWALCZANIE

Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz

KROCIONOGI, ICH ŻYCIE, SZKODLIWOŚĆ I ZWALCZANIE

Jesień ubiegłego roku była chyba zbyt wilgotna dla krocionogów. Opuszczały one swoje siedliska i kryjówki, a w poszukiwaniu suchych miejsc przemieszczały się w kierunku siedzib ludzkich, w okolice różnych budynków i ich pomieszczeń, gdzie wokół fundamentów tworzyły kilkucentymetrowej grubości warstwę wijących się „robaków”. Zaatakowały w ten sposób budynki SGGW w Warszawie i bank znajdujący się na terenie uczelni, znany hotel na Mazurach, jedną z cukrowni we wschodniej Polsce, zakład przemysłu spożywczego w okolicy Kutna i różne budynki użyteczności publicznej w Sudetach. Obecnością swoją niepokoiły mieszkańców i pracowników.

Masowe migracje krocionogów są znane od dawna. Często gromadzą się w dużej liczbie na trawnikach, wokół domów, a część wchodzi do wewnątrz budynków i zasiedla piwnice. Były przypadki tak licznej migracji krocionogów na tory kolejowe, że żywa masa tych stawonogów zatrzymywała pociągi!

Krocionogi (Julida) stanowią rząd w typie stawonogów. Są to zwierzęta średniej wielkości, od 2 do 47 mm długości, o ciele silnie wydłużonym i walcowatym. Ciało krocionogów pokrywa twardy zewnętrzny pancerz, zawierający dużo soli wapniowych (dlatego chrzęszczą, gdy są przypadkiem rozdeptywane).

Mają głowę, trójsegmentowy tułów i długi odwłok. Na głowie są proste oczy, para krótkich czułków i gryzący narząd gębowy. Pierwszy pierścień tułowia (szyja) nie ma nóg, dwa następne mają po jednej parze nóg. Od czwartego pierścienia zaczyna się odwłok, złożony z podwójnych pierścieni zlanych z sobą; więc każdy taki segment ma dwie pary nóg. Krocionogi dlatego zaliczane są do dwuparców (gromada Diplopoda). Liczba segmentów odwłokowych może być różna u różnych gatunków (nawet ponad 100 u niektórych krocionogów). U samców jedna para lub kilka par nóg może być zamieniona w aparat kopulacyjny. Po bokach pierścieni znajdują się przetchlinki, przez które wchodzi powietrze do tchawek, którymi krocionogi oddychają.

Krocionogi posuwają się powoli do przodu, równomiernie, ruchem płynnym. Nogi poruszając się tworzą fale ruchowe, przesuwające się od tyłu ciała ku przodowi. W spoczynku lub zaniepokojone zwijają się w kłębek i zapadają w nieruchome odrętwienie. Niektóre krocionogi wydzielają wtedy płyn obronny o nieprzyjemnym zapachu. Nie kąsają ludzi, ani zwierząt domowych.

Krocionóg a

Krocionogi są zwierzętami rozdzielnopłciowymi. Samice po zapłodnieniu budują w ziemi gniazda w kształcie dzwonu, gdzie umieszczają po kilkaset jaj. Krocionogi składają jaja od maja do września. Po upływie kilku tygodni z jaj wylęgają się larwy. Młode są podobne do osobników dorosłych. Żerują i rosną, kilkakrotnie liniejąc. Po każdym linieniu powiększa się ich ciało, gdyż pojawiają się nowe segmenty i nogi.

Zimują osobniki dorosłe i larwy krocionogów we wgłębieniach, szczelinach lub wygrzebanych jamkach w ziemi. Pełny rozwój larw trwa rok. Krocionogi żyją od 3 do 5 lat.

Krocionogi zasiedlają zwykle wilgotne miejsca i w ciągu dnia przebywają w kryjówkach, pod opadłymi liśćmi, kamieniami, deskami, belkami, pod skrzyniami i doniczkami. Żyjąc w wierzchniej warstwie gleby odżywiają się butwiejącymi szczątkami roślin oraz kiełkującymi nasionami. Występując w uprawach uszkadzają wschodzące młode rośliny. Czasem nadgryzają korzenie lub wygryzają, podobnie jak drutowce, wąskie chodniki w bulwach i cebulach osłabionych i chorych roślin. W bogatych w próchnicę i wilgotnych glebach nasiona wielu roślin w czasie kiełkowania mogą być całkowicie wygryzione przez krocionogi. Uszkodzone kiełki, delikatne korzonki i łodyżki przy ziemi młodych siewek więdną, łamią się, przewracają się i usychają. W szklarniach podgryzają zakorzeniające się sadzonki goździka oraz młode pędy paproci. W cebulach hiacynta i tulipana, w bulwach begonii, cyklamenów i storczyków wygryzają głębokie jamy.

Na poletko uprawne i pole krocionogi zwabiają powstające przy kiełkowaniu nasion cukry oraz produkty rozpadającej się tkanki kiełkujących nasion. Później przechodzą na rozwijające się młode roślinki. Szkodliwość ich zwiększa się w okresie chłodnej pogody, która opóźnia i przedłuża okres kiełkowania nasion. Żywiąc się butwiejącymi szczątkami roślin odgrywają pożyteczną rolę, gdyż przyśpieszają procesy przemiany materii organicznej w glebie.

Niektóre krocionogi są drapieżne, ale większość z nich to gatunki roślinożerne. Do najpospolitszych należy krocionóg krwawoplamy, krocionóg czarny i krocionóg brunatny.

Krocionóg krwawoplamy (Blaniulus guttulatus) ma ciało walcowate, barwy zmiennej, od białawoszarej do szarożółtej. Długość ciała samca wynosi 7.5-14 mm, a samic od 7.5 do 14 mm. Samce mają 37-50 segmentów, a samice są zbudowane z 41-60 segmentów. Samiec ma 59-87 par nóg, a samica od 67 do 103 par. Wzdłuż każdego boku ciała znajduje się rząd 40 czerwonych plamek; są to gruczoły wydzielające czerwony parzący płyn, zawierający m. in. kwas pruski (cyjanowodorowy). Larwy są podobne do osobników dorosłych, ale mają mniej segmentów. Krocionóg krwawoplamy jest coraz bardziej związany z działalnością człowieka i mu towarzyszy. Występuje na plantacjach truskawki, ziemniaka, buraka, ogórka, grochu, fasoli i wielu innych roślin. Uszkadza kiełkujące nasiona i młode rośliny w gruncie i pod osłonami. Nocą żeruje na nadziemnych częściach siewek, dniem pod powierzchnią gleby. Krocionogi groźne są dla wschodzących roślin, zwłaszcza w okresie dłuższego utrzymywania się chłodnej pogody, opóźniającej kiełkowanie i wschody. Krocionogi krwawoplame żerują też na korzeniach, bulwach oraz owocach, uprzednio zaatakowanych przez inne szkodniki. Gdy plantacja jest silnie opanowana przez krocionogi, wówczas w korzeniach niemal każdej rośliny żeruje po kilka szkodników. Szkody bywają szczególnie duże na glebach torfowych, próchniczych i wilgotnych. Rzadko obserwuje się masowe pojawy tego gatunku.

Krocionóg czarny (Cylindroiulus teutonicus) jest błyszczący, walcowaty, barwy brunatno-czarnej. Jego ciało składa się z 38-53 segmentów, których pancerze łączą się tworząc zwartą, mocną okrywę ciała. U samca jest od 63 do 85 par nóg, a u samicy – 65-97 par nóg. Długość samca wynosi 19-32 mm, a szerokość ciała 1.6-2.6 mm; wymiary samic są następujące: długość 18 -37 mm, szerokość 2-3.2 mm. Krocionóg czarny występuje pospolicie w polu i w zabudowaniach, np. w szklarniach, gdzie uszkadza większość uprawianych roślin. W polu niszczy rośliny okopowe. Krocionóg czarny jest szczególnie częsty w ogrodach i parkach, skąd wykonuje wędrówki w kierunku ludzkich zabudowań. Pojawia się licznie wokół budynków i wchodzi do pomieszczeń na parterze i do piwnic. Jest gatunkiem zachodnioeuropejskim. Przez Polskę przebiega jego wschodnia granica zasięgu, dlatego występuje liczniej w zachodniej części naszego kraju..

Krocionóg brunatny (Cylindroiulus frisius) występuje w szklarniach, w uprawach pod osłonami oraz w ogrodach warzywnych i w parkach. Ma barwę szarobrunatną. Ciało jest zbudowane z 34-50 pierścieni. Samiec ma 49-77 par nóg, a samica 67-91 par. Długość ciała samca wynosi 9.5-14 mm, szerokość 0,7-1.0 mm; u samicy odpowiednio 13-19 mm i 1.1-1.4 mm. Oczy tworzą jedną czarną plamkę.

Zagrożenie upraw przez krocionogi można zmniejszyć stosując następujące zalecenia:

  • glebę odkażać termicznie, szczególnie ziemię kompostową, która bywa silnie zasiedlona przez krocionogi;
  • stosować granulaty doglebowe, jeśli takowe znajdą się w handlu;
  • zakopywać w oznaczonych miejscach kawałki bulw ziemniaków lub marchwi (pułapki pokarmowe); w nich gromadzą się krocionogi; po tygodniu wykopać i zniszczyć szkodniki;
  • rozkładać przynęty przygotowane z otrąb, cukru i insektycydu; może być też pokrojona sałata lub rzodkiewki potraktowane insektycydem o działaniu kontaktowym;
  • pola wapnować;
  • stosować właściwe nawożenie mineralne.

Gdy z przylegających terenów (pola uprawne, trawniki, zaniedbany i „zagracony” teren) przedostają się krocionogi w pobliże zabudowań i wchodzą do budynków (np. do pomieszczeń zakładów przemysłu spożywczego i stanowią zagrożenie dla jakości wytwarzanych tam produktów), należy przeprowadzić zabieg opryskiwania wybranym produktem biobójczym. Opryskać należy zewnętrzne ściany budynków do wysokości 1 m i pas przylegającego terenu do fundamentu budynków o szerokości do 2 m. Następnie należy opryskać otwory wejściowe do budynków i korytarze, w miejscach styku ścian z podłogą. W razie potrzeby zabieg opryskiwania należy powtórzyć w odstępach kilkudniowych. Zatrute osobniki szkodnika usunąć z pomieszczeń i okolic budynku przy sprzątaniu.