Prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz

Integrowane metody zwalczania szkodników w pustych magazynach

Od 27 kwietnia 2013 r. obowiązuje Ustawa o środkach ochrony roślin, ogłoszona 12 kwietnia br. (Dz. U., poz. 455 ). Ustawa ta zawiera m. in. przepisy wprowadzające od 1 stycznia 2014 r. obowiązek przestrzegania przez profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin zasad integrowanej ochrony roślin.

Różne są definicje „integrowanej ochrony roślin”, ale jako najprostszy jej opis można przyjąć następujący: „Integrowane metody zwalczania szkodników (IPM) polegają na łącznym stosowaniu wszystkich dostępnych metod i sposobów niszczenia szkodników w celu obniżenia liczebności szkodliwych zwierząt w sposób skuteczny, ekonomiczny i bezpieczny dla zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska”. Integrowane metody ochrony roślin muszą być też stosowane w magazynach z płodami rolnymi i paszami.

Wśród różnych elementów integrowanej metody zwalczania szkodników, które zawsze są dostępne, metody sanitarne (= higieniczne) stanowią najważniejszy warunek wstępny zwalczania szkodników magazynowych. Obejmują one zestaw zabiegów prewencyjnych, wśród których sprzątanie, czyszczenie i mycie są kluczowymi metodami sanitarnymi.

Zabiegi zapobiegawcze

Pomieszczenie magazynowe powinno być odpowiednich rozmiarów i umożliwić swobodne składowanie produktów w zaplanowanej ilości. W wielu obiektach można zauważyć, że magazyn jest za mały, a wtedy produkty są składowane w niewłaściwych miejscach, opakowania ich są uszkadzane i w nich rozwijają się szkodniki.

Duże przedmioty nie należy ustawiać przy zewnętrznych ścianach budynku, a szczególnie przy drzwiach, gdyż szkodniki, a szczególnie gryzonie, mogą się ukryć w tych przedmiotach i wtargnąć do zakładu, gdy drzwi zostaną otwarte. Nie pozwalaj szkodnikom przedostać się do budynku gospodarczego, w którym będą przechowywane pasze i zboże. Już dziś zadbaj, aby drzwi szczelnie przylegały do ściany i podłogi, bez szpar, gdy są zamknięte. Częstym i największym błędem jest pozostawianie otwartych drzwi, szczególnie tych, które otwierają się na zewnątrz. Pomieszczenia, w których trzymana jest pasza, nie mogą być otwierane na zewnątrz, gdyż szkodniki z łatwością mogą wtargnąć do środka, a zapachy mogą się wydostać na zewnątrz i zwabić tych „nieproszonych gości”.

W magazynie zbożowym okna w ogóle nie są zalecane! Jeśli są potrzebne, okna muszą być zaopatrzone w siatkę, gdy są otwierane, albo lepiej – nie należy ich otwierać się.

Nie tylko trzeba zadbać o szczelność budynków, ale należy pamiętać o tym, aby nie zapraszać (= wabić) szkodników w pobliże zakładu. Można to osiągnąć poprzez kontrolowanie zapachów wydostających się z obiektu poprzez filtry i przewody powietrzne.

Większość pracujących dziś magazynów zbożowych i silosów zostało zbudowanych ponad 20 lat temu. Często były poprawiane, ale nadal dostarczają licznych otworów, przez które szkodniki wnikają do wewnątrz. Otwory te należy zlikwidować jak najszybciej.

Otwory w ścianie, przez które przechodzą rury i przewody elektryczne, zawsze powinny być  dokładnie uszczelnione, gdyż przez nie wnikają do środka owady, a jeśli otwory są większe, wtedy przeciskają się nawet gryzonie. Usunąć też trzeba wszelkie otwory w ścianach po śrubach, wkrętach, itp., które mogą służyć owadom za kryjówki.

Wewnętrzne ściany magazynu nie powinny posiadać występów i zbędnych parapetów, gdyż na nich gromadzi się pył, w którym szkodniki mogą się rozwijać. Miejsca te są zwykle trudne w utrzymaniu w czystości i najczęściej nie są sprzątane regularnie.

Nawet do perfekcyjnie wykończonego budynku mogą przedostać się szkodniki, gdy zostaną wprowadzone niechcąco przez ludzi lub dostaną wraz dostawą produktów w pudłach, czy na paletach, dlatego nie pozwól szkodnikom mieć kryjówki w budynkach gospodarczych. Gdy szkodniki przedostaną się do wewnątrz budynku magazynowego, wtedy w dobrze utrzymanym pomieszczeniu znajdą tylko nieliczne miejsca do ukrycia się.

W okresie przedżniwnym należy wdrożyć następujące dobre praktyki w celu poprawienia budynków magazynowych:

• Gdy budynek posiada okna, wówczas te, które są otwierane, muszą być wyposażone w siatkę zatrzymującą owady.
• Jeśli okna nie zamykają się szczelnie, aby w środku utrzymać wymagane stężenie gazu podczas fumigacji, muszą być wymienione.
• Drzwi, które nie zamykają się szczelnie, muszą być naprawione lub wymienione.
• Przewody i rury, które prowadzone są na ścianach muszą być ukryte w ścianach lub szczelnie zamknięte w okrągłych profilach.
• Wszystkie urządzenia i maszyny znajdujące się w budynku magazynowym muszą być z łatwością otwierane w celu ułatwienia ich czyszczenia. Nie ma chętnych do wykręcania setek śrub w celu czyszczenia, odkurzania lub wykonania zabiegu opryskiwania.
• Maszyny nie ustawiać zbyt blisko ścian, gdyż ich czyszczenie będzie wtedy utrudnione.
• Stosowane w magazynie materiały muszą być dopuszczone do kontaktu z żywnością i nie porowate. Unikać należy drewna, materiałów tekstylnych i izolacyjnych.
• Palety z workami wypełnionymi paszą należy ustawiać przynajmniej 50 cm od ścian i na podłodze, a na tych 50 cm należy namalować biały pas (ułatwia to znalezienie owadów lub odchodów gryzoni).
•  Wszystkie ściany, podłoga i sufity muszą być gładkie.
• Silosy muszą być zamykane szczelnie (za pomocą siatki drucianej lub podobnego materiału), szczególnie od spodu, gdyż szereg typów silosów posiada liczne kanały (korytarze) biegnące w dolnej części, które szkodnikom oferują idealną kryjówkę.

Silosy wewnątrz muszą mieć drabinę, przewody wentylacyjne w części dachowej do usuwania powietrza wydmuchiwanego przez turbiny powietrzne, a u podstawy na zewnątrz muszą być wycementowane gładko, szczelnie i starannie. Asfalt i inne porowate materiały dostarczają szkodnikom idealnych kryjówek, gromadzą wilgoć i w ten sposób ułatwiają wzrost pleśni. Silosy, które posiadają tunel biegnący pod nimi, muszą mieć ten tunel wystarczająco szeroki do odwiedzania, oświetlony i ze szczelnym wejściem dla ludzi.

Czyszczenie i mycie.

Czyszczenie i mycie jest ma na celu utrzymanie budynków gospodarczych wolnych od szkodników. W okresie przedżniwnym, gdy magazyny są puste, należy wykryć wszystkie miejsca, w których gromadzą się odpadki, stare ziarno, brud i inne nieczystości. Ich obecność w pomieszczeniu stanowi poważne ryzyko skażenia, gdyż resztki ulegają rozkładowi lub na nich rozwijają się mikroorganizmy i szkodniki. Magazynowane produkty mogą zostać zanieczyszczone ciałami obcymi, a resztki „starego zboża” mogą wabić szkodniki z innych pomieszczeń lub z zewnątrz.

Usuwanie tych resztek jest sprzątaniem, czyszczeniem i myciem, które należy prowadzić systematycznie we wszystkich pomieszczeniach budynków gospodarczych. Im więcej czasu jest przeznacza się na czyszczenie i mycie, tym mniej czasu i kosztów przeznaczy się na zabiegi chemiczne w celu rozwiązania problemu owadów.

Czyszczenie i mycie pomieszczenia magazynowego wydaje się być proste, ale faktycznie jest złożonym procesem. Należy wybrać odpowiednią metodę, urządzenia i środki chemiczne, należy je stosować właściwie, ocenić ich skuteczność, ciągle sprawdzać ich efekty.

Czyszczenie i mycie wewnątrz

Gdy magazyny są puste, ich ściany, sufit i podłogę należy dokładnie oczyścić usuwając resztki ziaren zbóż, nasion i innych produktów, a także śmieci, zmiotki, pajęczynę i kurz, a nawet je wygładzić. Duża ilość pyłu i brudu w pomieszczeniu pochłania stosowane preparaty owadobójcze i znacznie ogranicza kontakt szkodników z każdym insektycydem. Aktywność wielu dobrych środków owadobójczych w pomieszczeniach zapylonych i brudnych jest krótka.

Resztki zbóż wymiecione z magazynu można przeznaczyć na paszę po ześrutowaniu lub zalaniu wrzącą wodą. Zbędne odpadki należy spalić na zewnątrz magazynu lub zakopać na głębokość 30-40 cm po uprzednim zalaniu 20% roztworem wapna chlorowanego.

Po oczyszczeniu podłóg, okien, ścian i sufitów oraz po wyskrobaniu zanieczyszczeń z różnych szczelin i pęknięć należy wszelkie szpary zaszpachlować zaprawą murarską lub kitem okiennym.

Podczas tych prac należy przestrzegać następujących dobrych praktyk:

• Powietrze używane do czyszczenia nie powinno być wydmuchiwane, ale zasysane (stosować odkurzacze przemysłowe).
• Narzędzia (szczotki, miotły, itp.) do czyszczenia poszczególnych pomieszczeń powinny być różnego koloru, gdyż stosowanie ich w różnych pomieszczeniach może doprowadzić do skażenia lub zanieczyszczenia szkodnikami.
• Musi być wybrana właściwa metoda (czyszczenie na sucho, na mokro, wysoką temperaturą, pianką) i odpowiednie środki chemiczne.
• Należy określić częstotliwość czyszczenia i mycia oraz metodę weryfikacji zabiegu (pułapki feromonowe, inspekcje, itp.).

Wszystkie pojemniki na śmieci ustawione w pomieszczeniach budynku powinny posiadać szczelne pokrywy. Pojemniki te muszą być zawsze zamknięte, aby do nich nie były wabione szkodniki lub z nich nie wydostawały się. Śmieci należy regularnie usuwać z pomieszczenia, a pojemniki na nie dezynsekować i/lub odkażać.

Pamiętać o kombajnie zbożowym! Wszystkie dostępne powierzchnie w układzie omłotowym kombajnu, w jego komorze sitowej, w wytrząsaczach i w zbiorniku ziarna dokładnie oczyścić ze starego ziarna, pośladu i pyłu, bo w nim mogą występować i rozwijać się szkodniki magazynowe. Jeśli tego nie zrobimy, wówczas podczas pracy kombajnu w polu szkodniki te szybko przedostaną się do świeżego ziarna i go zanieczyszczą.

Porządki na zewnątrz budynków

Plac przed budynkiem magazynowym powinien być utwardzony, najlepiej betonem wylanym pod określonym stopniem nachylenia, aby woda po opadach deszczu swobodnie spływała i nie zatrzymywała się w formie kałuż. Betonowa posadzka nadaje się do dokładnego sprzątania i mycia; nie będą na niej gromadzić się rozkładające substancje organiczne, które wabią z daleka szkodliwe owady.

Często plac zabudowywany jest kostką brukową, którą układa się na piasku. Wtedy na pewno na takim placu zamieszkają mrówki. Lepsze są twardsze podłoża, które mrówki niechętnie zasiedlają, ale na nich gromadzić się może woda deszczowa, dlatego należy zapewnić jej odpowiedni odpływ.

Przy fundamentach magazynu lub silosu należy założyć opaskę ze grubego żwiru, którego kamienie mają średnicę 2 cm i większą. W takiej opasce nie pojawią się chwasty, gryzonie nie założą gniazd, a szkodniki nie będą występować, gdyż nie jest to dla nich atrakcyjne siedlisko. Nie ustawiać dużych przedmiotów przy ścianach, lecz zachować przestrzeń wokół nich i pod nimi, jeśli możliwe, dla celów czyszczenia.

W miejscach gromadzenia odpadków i śmieci szkodliwe owady znajdują schronienie i obfite źródło pokarmu. Z tych miejsc szkodniki przedostają się do magazynów. W związku z tym należy śmietnik ustawić w odległości 10-15 m od budynków, aby „utrzymywał” szkodniki z dala od pomieszczeń, w których przechowujemy produkty rolne.Jeśli odpadki i śmieci są gromadzone w specjalnie do tego wybudowanym budynku (śmietniku), to jego betonowa posadzka powinna być nachylona, aby podczas mycia woda mogła swobodnie spływać do ścieku. Kraty zamykające otwór prowadzący do kanalizacji należy często sprawdzać, czy nie są zatkane. Popłuczyny nie powinny zalegać na posadzce. Gromadząca się brudna woda może wabić szkodniki, szczególnie te, które przenoszą czynniki chorobotwórcze. Kraty muszą być wyjmowane w celu ich dokładnego czyszczenia. Odpady w miejscu ich gromadzenia należy przetrzymywać w zamkniętych i szczelnych pojemnikach, do których owady i inne szkodniki nie mają dostępu.

Chemiczne metody zwalczania szkodników w pustych magazynach i silosach

Zawsze konieczne jest zwalczanie szkodników metodą chemiczną, jeśli po wykonaniu podstawowych zabiegów higienicznych w magazynie i silosie stwierdzimy występowanie pojedynczych szkodników, np. wołków, trojszyków, czy mklików. Do wyboru mamy środki ochrony roślin o kontaktowym lub gazowym działaniu na szkodniki.

Opryskiwanie jest pospolitym zabiegiem chemicznym, który polega na pokrywaniu powierzchni cienką warstewką cieczy przy pomocy ręcznego lub spalinowego opryskiwacza plecakowego. Krople cieczy roboczej dobrze przyczepiają się i pokrywają chronioną powierzchnię, dlatego na opryskiwanie decydujemy się, jeśli zależy nam na dokładności i dłuższym działaniu środka ochrony roślin.

Opryskiwanie należy przeprowadzać według szczegółowej instrukcji stosowania podanej w etykiecie wybranego preparatu. Po zabiegu pomieszczenie należy pozostawić możliwie jak najdłużej zamknięte (najmniej przez 4 godziny). Gdy magazyn jest silnie zaatakowany przez szkodniki, wówczas należy opryskiwać nie tylko jego sufit, ściany i podłogi, ale także zewnętrzne ściany budynku i podłoże przylegające fundamentu budynku z zewnątrz, gdyż z tych miejsc szkodniki mogą przedostać się do wewnątrz.

Preparat Actellic 500 EC zawiera 500 g w 1 litrze substancji aktywnej – pirymifos metylowy, który decyduje o wysokiej skuteczności preparatu w zwalczaniu pierwotnych (wołki, strąkowce, kapturnik zbożowiec, skórek zbożowy) i wtórnych (rozkruszki, trojszyki, spichrzel surynamski, ukrytek mauretański) szkodników przechowywanego ziarna zbóż. Actellic 500 EC jest środkiem owadobójczym w formie koncentratu do sporządzania emulsji wodnej. Charakteryzuje go dobre działanie kontaktowe, żołądkowe i oddechowe na szkodniki magazynowe.

Ciecz roboczą Actellic 500 EC uzyskujemy po uzupełnieniu 1 litra środka do 10 l wodą. Otrzymany w ten sposób roztwór preparatu wystarcza na 1000 m² powierzchni ścian, podłóg i sufitów. Przed przystąpieniem do dezynsekcji należy szczelnie zamknąć drzwi i okna oraz wyłączyć wentylację. Podczas wykonywania zabiegu zwrócić należy uwagę, aby nie nanieść cieczy roboczej na części maszyn, silników elektrycznych, transmisji przekładniowych, jeśli znajdują się w magazynie. Nie należy też opryskiwać powierzchni nasłonecznionych. Po zabiegu opryskiwania należy pomieszczenie pozostawić zamknięte możliwie jak najdłużej, co najmniej 4 godziny, po czym dobrze wywietrzyć. Obiekt można oddać do użytku po wyschnięciu opryskanej powierzchni i dokładnym wywietrzeniu.

Do dezynsekcji pustych pomieszczeń można też zastosować preparat Actellic 20 FU metodą odymiania. Przed wykonaniem zabiegu trzeba zamknąć wszystkie wywietrzniki i okna oraz uszczelnić pomieszczenie. Dla uzyskania najlepszej skuteczności podłogi i przylegające do niej części ścian opryskać wcześniej preparatem owadobójczym o działaniu kontaktowym, po czym wykonać odymianie.

Jedna świeca dymna Actellic 20 FU wystarcza na 500 m3 pomieszczenia. Po zapaleniu świecy dym wznosi się do góry w kształcie kolumny, a po dotarciu do dachu lub sufitu stopniowo opada i osiada równomiernie na wszystkich powierzchniach w pomieszczeniu. W  większych pomieszczeniach wymagane jest użycie więcej niż jednej świecy. Wtedy je należy  równomiernie rozmieścić w pomieszczeniu tak, aby po zapaleniu dym rozchodził się po całym obiekcie. Jeżeli podłoga jest drewniana, wtedy świece należy ustawić na podkładzie zabezpieczającym (cegła, dachówka, itp.). Zapalanie świec należy rozpocząć od najdalszego końca obiektu zbliżając się do wyjścia. Świecę wstrząsnąć w celu rozluźnienia zawartości, zerwać metalową folię i zapalić wystający zapalnik zapałką lub zapalniczką (nie należy wyjmować zapalnika). W razie zapalenia się płomień trzeba zdmuchnąć. Zapalnik tli się około 20 sekund zanim nastąpi wydzielanie się preparatu. Po zapaleniu wszystkich świec należy szybko opuścić odymiany obiekt i zamknąć go na okres 24 godzin.

Metoda odymiania pustych magazynów za pomocą świec Actellic 20 FU ma szereg zalet, wśród których najpierw należy wymienić użycie mniejszej ilości substancji owadobójczej niż przy zabiegu opryskiwania. Substancja aktywna zostaje naniesiona na dosłownie wszystkie powierzchnie, penetruje każdy zakamarek, gdzie niszczy szkodniki biegające i latające, przez co zwiększa skuteczność zabiegu. Świece są proste i łatwe w użyciu; nie wymagają specjalistycznego sprzętu, a więc pozwalają na zredukowanie kosztów zabiegu. Metoda odymiania jest skuteczna w każdym pomieszczeniu zamkniętym. Odymianie nie powoduje zwiększenia wilgotności w magazynie, a tym samym nie są stwarzane warunki do rozwoju grzybów pleśniowych.

Puste magazyny i silosy zasiedlone przez szkodniki poddaje się też gazowaniu, czyli fumigacji. Stosowane są środki ochrony roślin, które generują fosforowodór, PH₃, bardzo trujący gaz nie tylko dla szkodników, ale i dla ludzi i zwierząt. Zabiegi fumigacji należy zlecić wyspecjalizowanej firmie zwalczającej szkodniki magazynowe, której pracownicy posiadają ważne Zaświadczenia ukończenia szkolenia z zakresu: „Stosowanie środków ochrony roślin metodą fumigacji”.

Zakończenie

Po przeprowadzeniu dezynsekcji pustego magazynu można do niego wprowadzać nowe zboże. Każdą nową partię produktu przed zmagazynowaniem należy skontrolować na obecność w niej szkodników. W przypadku stwierdzenia szkodników ziarno zbóż musi być poddane fumigacji, albo opryskane preparatem kontaktowym o przedłużonym działaniu.